Václav Havel, de Tsjechische toneelschrijver, die driekwart van zijn leven doorbracht in dictatoriale of totalitaire omstandigheden, een politieke revolutie leidde, en 13 jaar lang in twee landen vier termijnen als president volbracht, stierf gisteren op 75-jarige leeftijd. Slechts enkele dagen eerder, op 10 december 2011, had Havel de Dalai Lama ontmoet, die op zijn uitnodiging een bezoek bracht aan Praag ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Mensenrechten. Bij hun ontmoeting presenteerde de Dalai Lama Havel een traditionele Tibetaanse khata (of verwelkomingssjaal) en een klein beeldje van een gouden wiel, het boeddhistische symbool voor kennis, bescherming, en het vermogen om obstakels te overwinnen.

In een condoleance brief aan de vrouw van Havel, mevrouw Dagmar Havlova, schreef de Dalai Lama, die Havel als een ‘dierbare vriend’ beschouwde: “De wereld heeft een groot staatsman verloren, wiens standvastig en onwankelbare vastberadenheid een belangrijke rol speelde in het brengen van vrijheid en democratie naar het toenmalige Tsjecho-Slowakije”, en bracht in herinnering dat hij het voorrecht had gehad president Václav Havel voor het eerst te ontmoeten in februari 1990, enkele maanden na de Fluwelen Revolutie, “die hij had geleid met een bijzondere demonstratie van de macht van het volk.”

In de loop der jaren ontmoetten de twee leiders van de mensenrechten elkaar vele malen. In een ceremonie in Berlijn in 2005 presenteerde de Dalai Lama Václav Havel, een lid van de Internationale Raad van Adviseurs van ICT, de “ICT’s Light of Truth Award”. Destijds zei Lodi Gyaltsen Gyari, speciaal afgezant van Zijne Heiligheid de Dalai Lama en Executive Chairman van ICT, dat Tibetanen veel konden leren van de geschriften en waarden van Václav Havel: “Bijvoorbeeld zijn brief aan Alexander Dubcek, de Tsjechische communistische leider, kan ook worden gelezen als advies aan de Tibetaanse leiding in haar omgang met de Chinese autoriteiten, en sommige van de waarschuwingen, die Havel aan Dubcek geeft, moeten wij ook ter harte nemen … Ik kon niet anders dan veel parallellen vinden tussen Zijne Heiligheid de Dalai Lama en president Havel, zowel in hun denken als in hun benadering van problemen. Er zijn een aantal zinnen, die heel goed van elk van hen zou kunnen komen. Bijvoorbeeld, in een deel van zijn interviews, toen president Havel werd gevraagd of hij ooit haat voelde tegen zijn bewakers, antwoordde hij: “Nee, ik weet niet hoe ik moet haten, en dat bevalt me, al is het om geen andere reden dan dat haat de visie vertroebeld en het moeilijk maakt om de waarheid zoeken.” Een ander voorbeeld, waar het opnieuw moeilijk is om te weten of de Dalai Lama of president Havel aan het woord is: “ik ben niet aan de zijde van een gevestigde orde, noch ben ik een professional strijder tegen welke gevestigde orde ook – ik kies alleen de kant van de waarheid tegen leugens, de zijde van begrip tegen onbegrip, de kant van rechtvaardigheid tegen onrecht.”

In het Sovjettijdperk werd Václav Havel, als meest invloedrijke dissident van Tsjechoslowakije, voortdurend met intimidatie en opsluiting geconfronteerd. Zijn toneelstukken hekelden het surrealistische karakter van de Tsjecho-slowaakse ervaringen onder Sovjet-overheersing, die hij karakteriseerde als ‘Absurdistan’. Hij was een van de belangrijkste schrijvers van Charta 77 uit 1976, een politiek manifest, dat opriep tot mensenrechten en democratische hervormingen. De communistische regering reageerde destijds hard, omschreef het handvest als “anti-staat, anti-socialistisch”, en bestempelde haar individuele ondertekenaars als “verraders” en “agenten van het imperialisme”.

Václav Havel’s geschriften blijven politieke denkers inspireren en lokken heftige reacties uit, lang nadat zijn eigen strijd tegen het communisme was gewonnen, toen Tsjecho-Slowakije in 1989 haar onafhankelijkheid herwon. In 2008 ondertekenden meer dan 250 Chinese intellectuelen en mensenrechtenactivisten, waaronder Liu Xiaobo, Charter 08, een manifest waarin wordt opgeroepen tot een onafhankelijk rechtssysteem, vrijheid van vereniging, en het afschaffen van het één-partij stelsel in China. Als gevolg hiervan werd Liu Xiaobo in december 2008 opgesloten en in 2010 onderscheiden met de Nobelprijs voor de Vrede. De nominatie werd gesteund door Havel, die elke gelegenheid benutte om op te roepen voor de vrijlating van Liu. In Tibet deelt een nieuwe generatie van Tibetaanse intellectuelen met Havel een moedig streven naar waarheid, waaronder de schrijver Tragyal, die in 2010 gevangen werd gezet na publicatie van zijn nu verboden boek, de verdeling van Hemel en Aarde. (ICT Verslag: Tibetaanse schrijfster Tragyal is op borgtocht uit de gevangenis vrijgelaten)